Design thinking

SŁOWO O METODZIE

Design Thinking to obecnie najmodniejsza w Polsce metoda pracy projektowej. W innych rejonach Europy i w Stanach Zjednoczonych obecna jest już przynajmniej od dwóch dekad. Pojawia się jako regularny przedmiot nauczania na niektórych kierunkach akademickich. Wielu wykładowców, trenerów czy nauczycieli jest zauroczonych tą formą rozwijania pomysłów i rozwiązywania problemów. To dobrze. Bo to metoda rzeczywiście rozwojowa, a do tego sprawdzona w różnych branżach, w których wymagana jest kreatywność. Czas, aby polskiemu odbiorcy została przybliżona także jako forma pracy artystycznej. Sprawdzi się między innymi w planowaniu i tworzeniu własnych historii literackich oraz przy analizowaniu postaw i zachowań istniejących już na kartach ksiąg bohaterów.

EMPATYZACJA

Wszystko zaczyna się od empatyzacji. Aby zrozumieć, trzeba poczuć. Jeżeli czytasz ten poradnik z punktu widzenia twórcy, pewnie masz już swojego bohatera (lub choćby jego zarys). Scharakteryzowałeś/łaś go w formie plastra miodu złożonego z heksagramów. Wiesz już o nim dość wiele. Jeżeli jest to bohater, którego sam/a stworzyłeś/łaś będzie ci łatwiej. To trochę tak, jakbyś go urodził/a. Łączy cię z nim specyficzna więź.

Możesz też być czytelnikiem/czytelniczką i poddawać analizie literacki tekst kultury. Nie jesteś zainteresowany/a tworzeniem, a jedynie zrozumieniem bohatera powieści, opowiadania czy noweli. Pracujesz nad bohaterem z cudzego tekstu literackiego, wiesz o nim tyle, ile o nim napisano. To bardzo dużo i jednocześnie bardzo mało. Słowo nie jest w stanie przecież oddać wszystkich uczuć i myśli. Dlatego tak ważne jest zrozumienie bohatera. Za każdym razem, gdy próbujesz analizować bohatera, umawiasz się z nim na przesłuchanie albo na rozmowę kwalifikacyjną. On ma coś do ukrycia i coś do przekazania, a ty musisz się dowiedzieć, co to takiego. Na początek wiesz o nim tyle, ile w tekście literackim przekazał ci autor.

Możesz też połączyć obie strategie. Wybrać dowolnego bohatera literackiego. (Wiele ciekawych postaci znajdziesz w cyfrowej bibliotece wolnelektury.pl). Dowiedzieć się o nim jak najwięcej z książki i stworzyć jego charakterystykę w postaci plastra miodu złożonego z heksów, a następnie kształtować dalej tego bohatera, samodzielnie decydując, w którą stronę pójdzie jego przemiana lub jakie będą jego zachowania. Krótko mówiąc, jest to też propozycja dla tych, którzy postanowią dopisać ciąg dalszy — swoisty remake, prequel lub sequel¹ — przeczytanej książki².

Aby dokonać empatyzacji bohatera, stwórz jego CV. Pomoże ci w tym załączony szablon. Użyj swojej wyobraźni, ale opieraj się wyłącznie na faktach. Kiedy uda ci się to zrobić, postaraj się wcielić w rolę rekrutera do pracy. Ważne, aby z wypełnionego biogramu wyczytać jak najwięcej, postawić hipotezy, jak będzie zachowywał się bohater w określonych sytuacjach. Aby dopełnić zadania, możesz wręcz wczuć się w rolę bohatera tak, jakbyś jednocześnie kandydował/a do pracy i był/a weryfikatorem/ką.

Celem tego elementu jest wczucie się w rolę bohatera. Dobrze, aby był on dla ciecie jak brat, przyjaciel, którego znasz od zawsze i potrafisz przewidzieć każdy jego kolejny krok. Po wykonaniu zadania uzupełnij swój heksagramowy schemat bohatera. Na pewno dowiedziałeś/łaś się o nim czegoś nowego, godnego odnotowania i jednocześnie przyczyniającego się do zmiany. Im więcej o nim wiesz, tym lepiej dla ciebie i dla niego. Siła tkwi w zrozumieniu.

OKREŚLENIE PROBLEMU LUB POTRZEBY

Kiedy już znasz bohatera (na tyle, na ile to możliwe), warto zastanowić się nad dalszym rozwojem akcji! Musisz zatem wybrać dla niego problem, potrzebę lub sytuację życiową, przed którą zostanie postawiony. I tu pojawiają się dwie drogi: dla czytelnika i dla twórcy. Czytelnik na tym etapie może pobawić się w psychoanalityka pracującego z bohaterem literackim i próbującego rozwikłać jego sytuację opisaną w książce. Twórca powinien zaś wybrać dla swego bohatera wątek, w który zamierza go zaangażować i który chce rozwijać w swej prozie.

Czytelnik/czytelniczka na tym etapie ma zadanie proste (choć nie zawsze banalne). Mianowicie sprecyzować, jaki konkretny problem dotyczy bohatera literackiego, co będzie pomocne w zrozumieniu tegoż problemu. Wszakże jeżeli chcemy rozwikłać jakiś problem, najpierw musimy go bardzo wyraźnie wskazać i opisać.

Nieco więcej pracy stoi przed twórcą/twórczynią. Decyzja odnośnie wyboru i określenia, przed jakim problemem ma stanąć bohater, wpłynie bowiem na kształt całego utworu. To właśnie w tym momencie stawiasz swojego bohatera przed wyzwaniem. Może wydarzyć się to na początku jego drogi/historii albo na dalszych jej etapach. W końcu, jeżeli mamy do czynienia z bardziej złożonymi tekstami literackimi, problemów (mniejszych i większych, pierwszo- i drugorzędnych) bohater ma zawsze kilka. Mało tego, w niektórych gatunkach literackich, tak jak np. powieść kryminalna, piętrzenie problemów bohatera stanowi sedno powieści. Aby jednak problemy te logicznie z siebie wynikały, były dobrze opisane, a przede wszystkim domknięte (wyjaśnione), trzeba je właściwie określić. Aby to zrobić, proponuję działanie dwuetapowe. Po pierwsze, przyjrzyj się elementom historii z Podróży bohatera i określ, w którym momencie podróży znajduje się postać, którą „zaprzęgasz” do działania. Po drugie, korzystając z załącznika, wypisz, jakie problemy/potrzeby/sytuacje mogą wiązać się ze wspomnianym momentem, a jednocześnie zgadzają się z charakterystyką postaci (w tym celu spójrz na wykres w postaci heksagramów). Na wstępnym etapie nie ograniczaj się, wypisz jak najwięcej możliwych problemów/potrzeb/sytuacji, później wybierz trzy twoim zdaniem najciekawsze, a następnie zdecyduj się wyłącznie na jeden — najważniejszy i najciekawszy. W jednym wątku staraj się rozwiązać właśnie ten jeden problem, zaspokoić jedną potrzebę bądź znaleźć jedno rozwiązanie sytuacji bohatera. To da ci pewną przejrzystość, a czytelnikowi nie pozwoli zagubić się w gąszczu myśli i problemów. Oczywiście później wątki mogą na siebie zachodzić, zazębiać się, ale to już etap pracy warsztatowej z tekstem. Najważniejsze tu jest, aby zachować przejrzystość opisu.

POSZUKIWANIA ROZWIĄZANIA

Masz już wybrany jeden problem (ewentualnie potrzebę lub sytuację) dla swojego bohatera. Wiesz, w którym momencie podróży bohatera znajduje się opisywana przez ciebie postać. Czas na poszukiwanie rozwiązania.

Jeżeli jesteś czytelniczką/czytelnikiem, ten etap ma dla ciebie nieco mniejsze znaczenie. W końcu rozwiązanie problemu bohatera zaproponował już za ciebie autor analizowanego tekstu. Możesz za to zająć się zabawą w stawianie hipotez, jak inaczej mógłby zachować się bohater wobec określonego wcześniej problemu, potrzeby lub sytuacji. Taka analiza może pozwolić lepiej zrozumieć bohatera i ewentualnie przeanalizować popełnione przez niego błędy. Jednak zaznaczamy, że takie działanie może mieć charakter bardziej humorystyczny niż pozwalający wysnuć wnioski analityczne.

Poszukiwanie rozwiązania zazwyczaj przysparza największych problemów. To właśnie ten moment, kiedy musi uaktywnić się twoja empatia, intuicja twórcza, kreatywność i sprawność warsztatowa jednocześnie. Skoro masz już wybrany problem (sytuację lub potrzebę), w który zaangażujesz swojego bohatera, musisz teraz poszukać rozwiązania. Oczywiście możesz ograniczyć się do jednego wyboru, jeżeli uznasz, że jest on na tyle genialny, że nic innego nie jesteś w stanie wymyślić. Jednak warto zastanowić się nad kilkoma możliwymi rozwiązaniami. Wypisz skrótowo dwie, trzy lub cztery propozycje sposobu uporania się przez bohatera z określoną sytuacją. Możesz to zrobić na zwykłej kartce papieru lub w dokumencie tekstowym, a możesz posłużyć się przygotowanym przez nas szablonem (do pobrania). Wybierz twoim zdaniem najciekawszą i najlepiej dopasowaną do bohatera. Aby przypomnieć sobie, jaki jest twój bohater, sięgnij po przygotowaną w formie heksagramów mapę myśli.

PROTOTYPOWANIE

Ten element metody Design Thinking przydatny będzie przede wszystkim dla twórców. Czas rozwiązać wybrany wcześniej problem bohatera. Zanim przystąpisz do jego opisu, wyznacz punkty zwrotne, kamienie milowe określające kolejne kroki bohatera. Jest to swoisty plan pracy, który pomoże ci zachować logikę opowieści na dalszym etapie pracy. Pamiętaj, żeby przed przystąpieniem do pracy przypomnieć sobie bohatera. Najszybciej zrobisz to, przyglądając się tej jego projektowi, który stworzyłeś w postaci heksagramowej mapy myśli.

Najpierw wypisz kolejne kroki bohatera, który staje przed wyzwaniem (ma do rozwiązania wybrany wcześniej problem, chce zaspokoić jakąś potrzebę lub znalazł się w określonej sytuacji życiowej). Postaraj się, uwzględniając charakter i psychologiczną konstrukcję bohatera, zaplanować, co po kolei będzie robił w tworzonej przez ciebie opowieści. Ważne, aby podjęte przez niego działania prowadziły do jakiegoś celu. Najlepiej, jeśli bohater, osiągając wspomniany cel, będzie zdobywał większą samoświadomość, co zasygnalizujesz także czytelnikowi twojej prozy. Oprócz tego nie zapomnij rozbudować plastra miodu, dodając kolejne heksy charakteryzujące bohatera. Przyda się to przy pisaniu następnego rozdziału.

Kiedy masz już rozpisany w punktach schemat działania, przejdź do opisu literackiego. To, co zostało streszczone w punktach, obuduj literackim opisem. Możesz dodawać na tym etapie różne szczegóły. Postaraj się, aby opis był jak najbardziej wiarygodny i interesujący. Jeżeli zaangażujesz bohatera do działania i jednocześnie porwiesz czytelnika treścią historii, osiągniesz sukces. Jeżeli jesteś bardziej doświadczonym pisarzem/doświadczoną pisarką, zastanów się, czy wątki problemowe nie powinny zacząć się przenikać. Pamiętaj, aby trzymać się wyznaczonego wcześniej w punktach drogowskazu. Pisanie „anegdotyczne” jest wielką sztuką. Jeżeli jeszcze nie posiadłeś/łaś tej umiejętności, postaw przede wszystkim na przejrzystość i logikę opowiadanej historii. Napisałeś/łaś? Gratulacje! Masz już gotowe opowiadanie lub fragment swojej książki.

TESTOWANIE

Jednak to jeszcze nie koniec pracy. A może właśnie to dopiero początek? Wnioski dotyczące bohatera, zmiany, jakie w nim zaszły lub cechy, które zostały odkryte, dopisz do heksagramowego schematu. Sprawdź też, czy historia pasuje do schematu podróży bohatera i czy twój bohater osiągnął zawarte na danym etapie cele.

Na etapie testów musisz wziąć pod uwagę, czy nowe elementy układanki pasują do wcześniejszych. Czy na pewno pasują do bohatera? Jeżeli trzymałeś/łaś się wcześniejszych wskazówek, powinno być dobrze. Jednak zawsze mogą zdarzyć się wypadki przy pracy. Jeśli opisana historia nijak nie pasuje do wcześniej opisanego bohatera, masz dwa wyjścia. Oba wymagają dodatkowej pracy.

Jeżeli napisany przez ciebie tekst jest fragmentem większej całości (np. powieści), zastanów się nad rezygnacją z niego lub przeredagowaniem, tak aby pasował do zaprojektowanego bohatera. Nie wyrzucaj go jednak do kosza. Na pewno kiedyś ci się jeszcze przyda, jak nie w tej, to w innej książce.

Jeżeli napisany przez ciebie tekst jest zamkniętą całością (np. krótkim opowiadaniem), możesz zastanowić się, czy nie warto zmienić założeń dotyczących bohatera. Być może napisałeś/łaś opowiadanie z innym bohaterem niż zakładałeś/łaś. Jeżeli tylko jest spójne, nie warto z niego rezygnować.

Jeżeli masz swojego „pierwszego czytelnika”, kogoś, kto towarzyszy ci w pisaniu, daj mu do przeczytania swój tekst. Przyjmij krytykę, dokonaj zmian, które uznasz za istotne… i siadaj do dalszej pracy. Kolejne rozdziały lub kolejne opowiadania same się nie napiszą, a podróż bohatera otwiera przed tobą i twoim bohaterem wiele nowych możliwości rozwojowych.

Przy pisaniu kolejnych tekstów zacznij od początku i nie zrażaj się, że przed tobą długa droga do osiągnięcia literackiego sukcesu.

Pobierz materiały do pracy